Çocuklarda Uyku Düzeni

Daha önceki yazımda, çocukların mizacının ebeveynlikte ne kadar önemli olduğundan bahsetmiştim. Okumayanlar için; Kalıplara değil bebeğin size verdiği anahtara bakın yazısını okumalarını öneririm.

Uyku düzeni içinde aynı şekilde çocukların ihtiyaç duyduğu ve gelişmeleri için gerekli olan uyuma saatleri belli ortalamalarla ifade edilmektedir. Bunun anlamı sizin bebeğinizin bu aralıkta bir saat ve düzende uyuması için gerekli koşulları oluşturmanız ve uygulamanızdır. Bu saatler o dakika uyuyacak diye ısrarla, kaygıyla, kızgınlıkla çocuklara ve kendinize dayatacağınız eylemler demek değildir! Kendinizi ve dış sesleri durdurun!

Aylara göre ortalama uyku saatleri nelerdir? Ve bebeğimle bu aylarda gelişimine katkı sağlayacak neler yapabilirim?

YENİDOĞAN 0-1 AY:  Bu ay bebekler günün büyük bir çoğunluğunu uykuda geçirir. Yaklaşık 16-18 saatlik bir uyku aralığına sahip olurlar. Anne gibi bebekte yeni düzene alışmaya çalışmaktadır. Hızlı bir büyüme döngüsü başlamıştır ve bebeğinizi beslemek, göğsünüzde temas halinde yatırmak, sesinizi duyması için uyanık olduğu zamanlarda ninni söylemek gibi ilk temas ve yakınlık ihtiyacına yönelik faaliyetlerde bulunmak güvenli bağlanmanın temellerini oluşturmaktadır.

Oldukça kısa aralıklarla uyanık olan bebeğinizin uykusu yetişkin uyku döngüsünden farklı bir seyir izler. Yapılan araştırmalar, bebeklerin  çoğunlukla REM uykusunu ağırlıkta yaşadığını göstermektedir (%50 si REM’dir). Yani rüya görülen derin olmayan uyku ağırlıktadır ve 36. aya doğru bu uyku döngüleri yetişkinlerinkine benzer bir hal almaya başlar. 

Beslenmeye alışma sürecinde, gazlı bir bebeğiniz olabilir, ağlama ve rahatsızlık belirtileri görülebilir. Reflekslerin etkin olduğu bu ilk aylar motor gelişim açısından oldukça önemlidir. Bu reflekslerin büyük bir çoğunluğu 3 ila 6. Ay arasında kendiliğinden söner ve sönmemesi halinde önemli gelişimsel problemlerin de habercisidir.

İlk ayda bebek rahim içi duruşunu sürdürür, sonra yavaş yavaş, el ve kollarda duruş değişikliği ve hareketlenme başlar. Daha sonra ayaklarda bu değişim kendini gösterir. O yüzden ilk ay yan yatırmaya özen gösterdiğiniz bebeğinizin, el ve ayak hareketleri başladıktan sonra yüz üstü uzatarak kontrollü bir şekilde o kaslarını kullanmasına yardımcı olabilirsiniz.

Yeni doğan bebeklerin görme keskinliği henüz gelişmemiştir. Yaklaşık 19 cm civarındaki bir mesafeyi görebilecekleri bir görüş alanına sahiptirler. Yakınlaştığınızda yüzlerinde beliren o şaşkın ve sevimli ifade bu görme keskinliğinden kaynaklanır. Kameranın netleşmesi gibi düşünün, ancak bebekler ilk aydan itibaren anneyi ses ve kokusundan ayırt eder! Yani kalbinin görüş alanı oldukça gelişmiştir. Bu ışığa ve parlaklığa alışma ve görüşün keskinleşmesi yaklaşık olarak 4. Aya kadar devam eder ve bu dönemde artık yetişkinler gibi net görmeye başlarlar.

2. AY:  Uyku süresi 15-17 saatlik bir ortalamaya sahiptir, ancak gece uykuları daha derinleşmeye başladığı için beslenme sürelerinde değişiklik olmaya başlar. Henüz uyku düzeni sizin elinizde değildir! Bebeğinizin mizacı ve özelliklerini anlamaya, onu tanımaya özen göstermeniz gereken süreç budur. Bebeğiniz size sinyaller yollamaya başlar, gaz, kolik ağlamalar, mızmızlanma, huzursuzluk gibi tepkilerin sergilendiği dönemdir.

Annenin göğsünde yatmaya, dokunulmaya ihtiyaç duyar, yakınlık kurulması için bu kural tüm aylar için geçerlidir.

Anneler için ‘kabus gibi yorucuydu’ diye hatırladıkları dönemin başlangıcıdır! Bazı anneler için bebeğinin ağlamasını, huzursuzluğunu yatıştırmak oldukça zordur. Gündüzleri başlayan ve aynı saatlerde görülen kolik ağlamalar yıpratıcı olabilir. Sosyal destek bu aylarda oldukça önemlidir çünkü annenin kendisine yardımcı olacak birilerine çok ihtiyacı vardır. Kolik CD leri, uzun araba gezintileri, kurutma makinesi gibi ses çıkaran aletlere en sık başvurulan dönemler 2. Ay ile 5. Ay arasındaki süreçtir. Bu ayda bebeğinizle özellikle gece beslemeleri sırasında ten yakınlığını arttırmaya çalışın. Sizin çenesini, sırtını, boynunu, yanağını parmağınızın ucuyla okşamanızı farketmeye başlar ve sakinleşmesinde huzurlu gece uykusu uyumasına fayda sağlar.

İkinci ayda bebekler bir nesneyi saklarsanız farkeder! Ce ee oyununun temelleri atılmıştır, tam bir karşılık vermezler ama anlarlar, gülerler, görüş mesafesi içinde bakıp ararlar. Nesne sürekliliği henüz gelişmemiştir o yüzden eğer bir şeyi örneğin emziği kaldırırsanız ortadan onu aramayacaktır. Görmüyorsa orada yoktur. 6. Aya doğru nesne sürekliliği kazanılır ve sizin sakladığınız bir şeyi bilinçli olarak aramaya başlar, mama sandalyesinde sağa sola bakar, elinize odaklanır ve görmüyorum ama burada biryerde herhalde diye görüş alanı taraması yaparlar. 8.aydan itibaren o emzik buraya gelecek şeklinde biliçli olarak nesneyi arar, görüş alanının dışındaki yerlerde de olabileceğini düşünürler.

3. AY: Üçüncü Ayda bebekler artık yüzleri tanımaya başlar ve 5. Aya kadar bu süreç devam eder. İşte teyzeler, halalar, ananeneler, babanneler, dayı amca ve arkadaşlara şirinlikler yapma, tepki verme dönemi gelmiştir. Yanına gelen yüzü ayırır, eliyle tam başarılı olmayan uzanmalar yapar, tutma refleksi sayesinde yakınlaştırdığınız nesneyi ya da eli yakalar.

Bu dönemde uyku süresi ağırlıklı olarak geceye kayar. Yaklaşık 14-16 saatlik bir uyku süresi vardır ve bunun neredeyse 10 saati gecedir. Gündüz sürelerinde yatağında oyun oynamak ve kısa aralıklarla yatağında uzanarak, oyuncaklarla, asılı nesnelerle vakit geçirmesini sağlamak uyku düzeni için önemli bir fayda sağlar.

Güvenli bağlanabilen bebekler, kendilerini oyalayabilen bebekler oluyor.

Yatakta vakit geçirirken yanında olun, ona dokunun, gülün ama yatakta uzanmasına olanak tanıyın. O sırada odadaki eşyaları bir yandan toparlayabilirsiniz. Kısa aralıklarla ilgisini çekebilecek bir oyuncağı vererek odadan ayrılın. Birkaç dakika sonra geri gelin. Bebekler, ihtiyaç duyduğunda annenin şefkatine ulaşabiliyorsa, ihtiyaç duymadığı anlarda dünyayı keşfe dalabilir.

Asla bebeğinizin güvenini saracak bir girişimde bulunmayın. Mesela ağlasada uyut, yatağında bırak ağlaya ağlaya uyumaya başlar, sarılma öpme uykusu kaçar gibi söylemler doğru değil. Bebeğinizi en iyi siz tanıyorsunuz, aman ha şımartırım diye ondan sakındığınız şefkat, size güvensizlik ve ayrılık anksiyetesi olarak geri dönebilir. Nasıl ki sizin her gününüz aynı değilse bebeğinizinde aynı değil. O gün sindirim sistemi rahatsız olabilir, gazı fazla olabilir, gizli ağrı yaşıyor olabilir, reflü nedeniyle uykuya dalmakta zorlanıyor olabilir. Bırakın herkesi, bebeğinizi dinleyin sadece!

4. ve 5. AYLAR:  Bebekler artık sesleri dinler, tepki verir, taklit eder. Pırıl pırıl gözleriyle gülmeye başlarlar. Oyun dönemi dış dünyayla kurmaya başladığı sosyal bağ aracılığıyla başlamış olur.

El ve ayaklarını hareketlerini kontrol etmeye başlar. Bol bol masajlar yapıp, bacak ve el kaslarını geliştirmeye yönelik oyunlar oynayabilirsiniz. Yüz üstü yatırıp oyalanması hareket etmeye çabalaması emeklemeye hazırlık için önemlidir. Çocukların fiziksel gelişimleri ile zihinsel gelişimleri paralellik gösterir. O yüzden bu dönemi pozitif katkıyla geçirmek değerlidir.

Uyku düzeni için önceki ayları dikkatle zihinsel bir süreçten geçirin ve ona göre adımlar atın. Ortalama olarak 14 saat uyuyan bebekler, gece uykusunda yine ağırlık olacak şekilde uyurlar. Gündüzleri daha aktiftirler, daha çok ses çıkarır ve etrafla ilgilenirler. 8.aya kadar gelişerek devam eder hareketlilik. 4. Ayda yastıklarla desteklediğinizde oturur, önüne koyduğunuz nesneleri avucuyla kavrar ve hemen ağzına götürür. 5. Ayda ise kucak gibi daha az destek gerektiren yerlerde oturmaya başlar, ve hala eline aldığı her şeyi ağzına götürür.

Uyku öncesi ılık banyo yaptırmak, sırtına ve ayaklarına masaj yapmak (özellikle ayaklarına lavanta yağı, bebek kremi vs ile) uykuya hazırlanmasında yardımcı olur. Uyku öncesi odanın ışıkları kapalı veya loş olması onun gündüz ve gece uykusunu ayırmasına yardımcı olur. Aynı saatlerde uyku hazırlıklarına başlamaya çalışın. Bir gün önce ile de uykuya dalma süresini kıyaslamayın derim. Her bebek biricik, vardır bir nedeni, anlamaya çalışın.

6 - 9 AYLAR: Bu aylar arasında bebekler için artık ufak ufak ek gıdaya geçiş başlar. Bu sürede ek gıda nedeniyle uyku düzeninde bozulma olabilir. Sindirim sisteminde değişiklikler meydana geldiği için, gazlanma, kabızlık gibi şikayetler ortaya çıkabilir. Mutlaka gıda geçişlerinde çocuk doktorunuzdan destek alın. Mümkünse kendinize uyku, gaz ve dışkılamasına yönelik bir liste yapın ve iyi gelen ve  rahatsız eden gıdalara karşı bebeğinizin verdiği tepkileri not edin.

Emekleme öncesi dönem olduğu için ayaklar ve bacaklar güçlenmeye başlar. Mama sandalyesinde bacakları sallar, uzattığınız nesneleri havada kavrar ve yakalar, ellerinden tuttuğunuzda ayakta durur, masa, sandalye köşelerine tutunarak ayakta kalabilir. Yani bu fiziksel becerileri güçlendirmeye yönelik hareketler yapması faydalıdır. Oyun matı üzerinde ondan biraz daha uzağa yaklaşık 10-15 cm nesneler oyuncaklar koyarak uzanmasını sağlamak, mama sandelyesindeyken önüne koyduğunuz tabaktan elleriyle yemesini sağlamak, bir kaşığı boş boş sallamasına, kaseye batırıp çıkarmasına olanak tanımak yapılabilecekler arasındadır. Ayrıca ellerindeki yeni doku ve yüzeylere bayılırlar. Farklı sıvılar, yoğurt, değişik dokulu cisimler (ağaç, yaprak, metal, sünger, pürüzlü nesneler-kesici olmayan yuvarlak hatlı) koyarak zihinsel gelişimini ve duyu bütünlemeye yönelik faaliyetleri tercih edebilirsiniz. Tabiki ağzına götürecektir, gözünüzü ayırmayın ve yutabileceği küçüklükte hiçbir nesneyi koymayın.

Bu nesneleri tanırken isimlerini söyleyin, dokunun, anlatın. İşitsel yönden edinilen kazanımlar dil konuşma becerisi kazanmalarında faydalıdır. Konuşmayı ilk işiterek öğreniriz, bol bol anlatın. Hikayeler okumak, kalın kapaklı kitapların sayfalarını çevirmesine yardımcı olmak, sesli kitapları tercih etmek faydalı olacaktır. Bunun için kitap seçimi yazısından faydalanabilirsiniz.

9-12 AYLAR:  Bu aylar arasında bu güzel bebekler artık birer aktif canavara dönerler. Emekleme ile başlayan bireyselleşme, elinden tutulunca yürümeye kadar gider ve anneler en çok bu dönemde kilo verirler. Sürekli keşfetmek için etrafı kolaçan ederler, tutar, kavrar, avuçlarlar. Herşey onlar için oyun aracıdır.

Annelerin yüzlerini çizme ve vurma bu dönemde başlar. Bu hareketi yapabildiğini keşfeder ve bir anda tırnaklar. O anda büyük tepkiler vermeyin oyuna dönüşmesin. İlgisini başka yöne çekmek en faydalı şey olacaktır. Bu dönemde zarar verme algısında olmazlar, yani canınızı acıttıklarını bilmeden yaparlar sadece verdiğiniz tepki hoşlarına gider. Canınızın acıdığını söyleyerek, öğrenmesini sağlayabilirsiniz. Kızmadan acıyan yerinizi gösterin. Oynadığız oyunu kesip onu bırakmayın.  Yaklaşık 13-14 saat uyurlar ve gündüz geçen uyanıklık süresi artar. Gece beslenmesi olmadan uyumalar başlar.

12-18 AYLAR: Bu aylar arasında artık kendi başına ayakta durur, yürüme başlar, elinden tutulunca merdiven çıkıp inebilir. Ama hızlı yorulurlar ara dinlenmelerine ihtiyaç duyarlar o yüzden baston puset ile dışarı çıkmak hayat kurtarabilir.

Daha önceki dönemlerde uyku ile problem yaşamadıysanız bu dönemde uyku düzeniyle ilgili çok sorun yaşanmaz. Uyku öncesi yatakta sizi daha fazla istemeye başlayabilir, uyku öncesi hareketlenme, oyunlar oynama görülebilir. Yaklaşık 12-14 saat uyurlar.

Gündüz uykusunda isteksizlik olabilir, çünkü özerklik kazandığı bir dönemdir. Oyunu bırakmak istemez ama uykusuda gelir, huysuzlaşabilir. Fiziksel davranışlarla uykusu geldiği anlaşılır, gözler kızarır, ovuşturulur, aksilik yapmaya başlar. Sabırlı olup öğlen uykusuna yakın sürelerde onunla odasında vakit geçirmeye ve oyun oynamaya çalışırsanız, daha rahat edebilirsiniz. Sırt kaşıması, masaj yine etkili yöntemlerden bir kaçıdır. Bu dönemde ayrıca nesleri alıp atma çok sık görülür. Düşme veya çarpma sırasında çıkardıkları seslere bayılırlar. Nesneleri saklayıp beraber bulma oyunları için ideal zamanlardır.

18-24 AYLAR: Bu aylarda artık çocuğunuzun hem fiziksel hem zihinsel becerileri oldukça gelişmiştir. Kaşığı tutup ağzına götürebildiği için yemeğini yedirirken onun da bir yandan kendi başına yemesine müsade edin. Özerkliğini sağlayan her beceri önemli bir kazanımdır. Oyuncakları sepete atmak, üzerinden çıkardığınız kıyafeti beraber çamaşır sepetine atmak, zihinsel gelişimi sağlayan materyal ve oyuncaklarla oyunlar oynamak faydalıdır. Topa artık ayaklarıyla tekme atabilirler, ellerindeki topu fırlatır ama falsolu atışlar yaparlar.

Yemek seçme başlayabilir. Kokulara, farklı tatlara açık olmayabilirler (çocuğunuzun mizacına bakmak lazım birde evde anne ya da babanın neleri yemediğe). Özdeşimler başlar o yüzden uyku öncesi keyifli vakit geçirebilirsiniz. Kitapların sayfalarını artık kendisi çevirebilir. Resim yaparlar ve bol bol karalama şeklinde olur. Kelemi avuçla tutar.

Uyku düzeni için rutinleri ve kuralları anlarlar. Uyku vakti dediğinizde bilir ve odasına gider ancak orada oyalanır. Özellikle pijamayı giydirirken bir umut sevimlilikler yapmaya başlar ve uyku öncesi mıncırılma, oynaşma hareketlerine bayılırlar. Uykuya dalana kadar, hafif uyku müziklerinden faydalanabilirsiniz. Odanın loş olmasına özen gösterin ve yatakta yatarken bir elinizle saçlarını ya da sırtını okşayabilir, uykuya dalana kadar kendini güvende hissetmesine yardımcı olabilirsiniz. Bu yaşta korku duygusu gelişir, aslında duyguların çoğu gelişir. Utanma, öfkelenme, korkma gibi duygulara dikkat etmekte fayda var.

Her çocuk biriciktir ve kendi aile öyküsü içinde ele alınmalıdır. Unutmayın çocukların hayatlarını mükemmel yapmak değildir ebeveynlerin görevi. Onların kendi hayatlarını mükemmelleştirme becerisini kazanmalarını sağlamaktır.

Instagramdan takip etmek için; @uzm.psk.sinemcakir